Tek Odaklı Lenslerin Çerçeveye Tespit Tekniği

Gözlük camları çerçeveye tespit edilirken, kullanıcının optik merkezden bakması temin edilmelidir. Kullanıcı optik merkezin uzağından bakarsa prizmatik etki meydana gelir. Göz, göze gelen ışın doğrultsunda imaj algılaması yapacağı için prizmatik etki meydana gelir. Bakılan objeyi farklı yönde, prizmanın tepesine doğru kaymış olarak algılar.

Bu durum da gözün yorulmasına, gözlüğü kullanamama, baş ağrısı ve benzeri sonuçların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu nedenle istenmeyen prizmatik etkiden gözleri korumak için gözlük camları yatay ve dikey yönde desantre edilerek kullanıcının optik merkezden bakmasının temin edilmesi gerekir.

Prizmatik Etki

Işınlar prizmada daima prizmanın tabanına doğru sapar.Bu yüzden prizmadan bakan şahıs objelerin görüntüsünü prizmanın tepesine doğru yer değiştirmiş olarak ( kaymış olarak ) görür. Prizmanın bu etkisine Prizmatik Etki denir.

Oftalmik Lenslerde Prizmatik Etki

Oftalmik lensler de yan kesitinden bakıldığında bir prizma sistemidir.Plus lensler taban tabana çakışmış prizmalar, minus lensler ise tepe tepeye çakışmış prizmalar olarak düşünülebilir.

Optik merkez, plus lenslerde prizma tabanlarının birleştiği yere, minus lenslerde prizma tepelerinin birleştiği yere uyar. Işık optik merkezden kırılmadan geçer. Optik merkez dışından geçen ışınlar prizma tabanına doğru kırılırlar. Bu yüzden plus lensler konverjandırlar. Minus lensler ise diverjandırlar.

Göz Optik Merkezden Bakmazsa Ne Olur?

Hasta PD mesafesinde yanlış karar verildiyse yada camın montajı esnasında yatay ve dikey merkezleme gerekleri yerine getirilmediyse kullanıcı camın optik merkezinin uzağından farklı bir noktadan bakacaktır.

Bu durumda İSTENMEYEN PRİZMATİK ETKİ MEYDANA gelir.Ve bakılan obje yer değiştirmiş olarak algılanır.

Optisyenlik Mesleğinde Çerçeve Boyutlarının Ölçülmesi Yöntemi

Kutulama Yöntemi (BOXING METHOD)

(Kutulama sistemi ABD standardı) Çerçevenin yatay ve dikey çizgilerle hayali olarak sarmalanması esasına dayanır. 1962'den önce, imalatçılar arasında çerçeve ve lensin ölçümü için çok az sayıda standard mevcut bulunmaktaydı. Gözlükçülüğe ait gereçler üzerinde çeşitli karmaşalar oldukça yaygındı.

1 Ocak 1962'de ABD' de Optik Gereçler İmalatçıları Birliği tarafından çerçeve ve lens ölçümleri için kutulama sistemi (boxing method) kabul edilmiştir. Bu tarihten itibaren imalatçıların çoğu tarafından kutulama sistemi esas alınmıştır ve ölçümler bu sisteme göre yapılmaya başlanmıştır.

Aslında kutulama sistemi yeni bir sistem olmayıp bazı imalatçılar bunu yıllardan beri kullanmaktaydı ve birçok laboratuar teknisyeni ile doktorlar tarafından bu sistem bilinmekteydi. Ancak 1 Ocak 1962 den sonra kutulama sistemi OMA' nın (Optical Manufactures Association)=(Optik İmalatçılar Birliği) bütün yeni gözlük çerçeveleri için Standard ölçme sistemi olarak resmen kabul edilmiştir.

A boyutu (Göz ölçüsü)
B Boyutu
Lensler Arası Mesafe (DBL)
Kesilmemiş gerekli gözlük camı boyutu (ED)
Geometrik Merkezler Arası Mesafe (Çerçeve PD'si)
Veri hattı

1. A boyutu (Göz ölçüsü):
Dikey çizgiler arası dikdörtgenin yatay genişliğidir. Yatay mesafenin en geniş olduğu noktalar arasındaki mesafe, gözlük halkası içindeki gizli "pah payını" ihtiva eder.

2. B boyutu:
Yatay çizgiler arasındaki mesafedir. Göz halkasının en yüksek noktası ile en alçak noktasına olan dikey mesafedir. Bu ölçüye göz halkasının tepesi ile tabanı arasındaki pah payı ilave edilecektir.

3. Lensler Arası Mesafe: (DBL)
Sağ cam ile sol cam arasında köprünün en dar noktasındaki yatay genişliktir.

4. Kesilmemiş gerekli gözlük camı boyutu (ED):
Kesilmemiş gerekli gözlük camının boyutunu bulmakta kullanılır. Optik merkezden en uzak noktaya kadar olan uzaklığın iki katıdır.

5. Geometrik Merkezler Arası Mesafe -Çerçeve PD'si

6. Veri hattı: Geometrik yatay eksen

Bu boyutlar çerçeve sapı üzerinde  (kutu) sembolü ile gösterilir.
Örneğin çerçeve sapı üzerinde 56  16 yazılı ise bu çerçevenin A boyutu 56 mm , DBL boyutu ise 16 mm' dir. Çerçeve pd'si ise A boyutu ile lensler arası mesafenin toplamına eşittir. Bu çerçevede çerçeve pd'si=56+16=72 mm'dir.

Kullanılan Diğer Yöntemler

Datum Sistemi Gomac Sistemi
(İngiliz Standardı) (AB Standardı)

Dünyada genel kabül gören ve kullanılan sistem kutulama sistemidir.

Yüze Ait Ölçüler

Gözlük camları çerçeveye tespit edilirken, kullanıcının optik merkezden bakması temin edilmelidir. Bu sebeple de iki gözün görme eksenleri arasındaki açıklığı bilmek gerekir. Bu aralığa Pupillalar Arası Mesafe (İnter Pupillary Distance ) denir. Pd veya PE sembolleri ile gösterilir.

R PD= PdR=Sağ göz pupilla mesafesi
L PD= PdL=Sol göz pupilla mesafesi
Pd=PE=(R PD+L PD) = Pupillalar arası mesafe
RH=Sağ göz montaj yüksekliği
LH=Sol göz montaj yüksekliği
Desantrasyon

İstenmeyen prizmatik etkiden gözleri korumak için gözlük camları yatay ve dikey yönde desantre edilerek kullanıcının optik merkezden bakmasının temin edilmesi gerekir. Desantrasyon, camın optik merkezinin geometrik merkezden çerçeve boyutlarına ve hastanın Pd mesafesine göre uzaklaştırma işlemidir. Desantrasyon, gözü istenmeyen prizmatik etkiden korumak ya da istenen prizmatik etki yaratmak için yapılır.

Yatay Merkezleme

Sonuç pozitif çıkarsa, camın optik merkezi nazala; negatif çıkarsa, temporale doğru (çıkan değer kadar) kaydırılır.
ÖRNEK
A: 60 mm (Göz ölçüsü -A boyutu)
DBL: 14 mm(Lensler arası mesafe)
Kullanıcı Pd'si: 66 mm
Gözün prizmatik etkiden korunması için gerekli yatay desantrasyon miktarını hesaplayınız.
ÇÖZÜM: (A+DBL)-PD/2
(60+14)-66/2=8/2=4 mm
Sağ ve sol lenslerin optik merkezi, çerçevenin geometrik merkezinden 4'er mm içeri desantre edilir. R(in) 4mm, L(in) 4mm şeklinde ifade edilir.
Gerekli En Küçük Cam Çapı Hesabı
MBS (Minumum Blank Size)

MBS= ED + Toplam Desantrasyon + Traşlama Avansı(2mm)
(yatay) ÖRNEK
A: 56 mm (göz ölçüsü -A boyutu)
DBL: 14 mm(Lensler arası mesafe)
ED: 60 mm (Efektif çap)
Kullanıcı Pd'si: 66 mm
Gözün prizmatik etkiden korunması için gerekli minimum kesilmemiş cam çapı ihtiyacı (MBS) (Minimum blank size) nedir?
ÇÖZÜM: MBS= ED+Toplam Desantrasyon+2 mm (traşlama avansı)
Toplam Desantrasyon=(A+DBL)-PD → (56+14)-66=4 mm

MBS= 60+4+2 =66 mm
Prizmatik etki meydana gelmemesi için minumum 66 mm lens gereklidir.
Dikey Merkezleme

Yatay desantrasyon gözü prizmatik etkiden korumak için tek başına yeterli değildir. Gözlük camlarının optik merkezinin bir de dikey yönde desantrasyonu gerekir. Modern çerçevelerin alt kenarları yanaklara doğru eğimli imal edilirler. Gözlük camlarının bu biçimdeki pozisyonu gözlüğün yüz hatlarına daha yakın olmasını sağlar. Yüzün dikey düzlemi ile çerçevenin bu pozisyonu arasındaki açıya PANTOSKOPİK AÇI (PANTOSCOPIC ANGLE - FRAME TILT) denir. Bu açı gözlükçülükte camların çerçeve tespitinde çok önemlidir ve ortalama 80 dir.

Göz küresi içinde bütün diğer noktaların etrafında döndüğü kabul edilen bir rotasyon merkezi vardır. Gözün ana bakış (primer bakış) doğrusu ile yakın bakış doğrusu arasında 5 ile 10 derecelik bir açı vardır. İşte rotasyon merkezi istemi sonucu ortaya çıkan pantoskopik açı ile dikey merkezleme doğrudan ilgilidir.

Çerçevede gibi bir pantoskopik açı varsa; camın optik merkezi primer-ana bakış görme noktasının altında "d" gibi bir noktaya desantre edilir. Bu işlemle vertikal santrasyon (dikey merkezleme) un gerekleri sağlanmış olur .
d = 0.5 x
d = 0.5 x 8
d = 4 mm
Çerçevede 80 lik bir pantoskopik açı varsa dikey merkezleme desantrasyon miktarı şu şekilde hesap edilir:

Dikey Desantrasyon=(Montaj Yüksekliği-4) - B/2
Dikey Desantrasyon=(Montaj Yüksekliği-4) - B/2

Sonuç pozitif çıkarsa, camın optik merkezi veri hattından yukarı doğru alınır. Negatif çıkarsa, camın optik merkezi veri hattından aşağı doğru alınır (çıkan değer kadar)
ÖRNEK
A: 52 mm PdR: 31 mm PdL: 29 mm
DBL: 14 mm B: 40 mm ED: 54 mm
Hg: 29 mm (montaj yüksekliği) olduğuna göre yatay ve dikey desantrasyon miktarını hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
Yatay des. R = [(52 + 14) / 2] - 31  Yatay des. R = 2 mm (nazala)
Yatay des. L = [(52 + 14) / 2] - 29  Yatay des. L = 4 mm (nazala)
Dikey Desantrasyon=(Montaj Yüksekliği-4) - B/2

=(29-4) - 40/2=5 mm(yukarı)

Sonuç (+) çıktığı için lens merkezi veri hattından yukarıya doğru desantre edilir.